Historie

Het dorp Bergen ontstond rond een kapel op de plek van de huidige Ruïnekerk. Na het Mirakel van Bergen in 1422 werd de kapel vervangen door een éénbeukige; later vergroot tot een driebeukige hallenkerk, gewijd aan de apostelen Petrus en Paulus, om de vele pelgrims te ontvangen. Het was destijds een van de grootste kerken van Holland.

Op 21 februari 1574, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, werd de kerk geplunderd en afgebrand door geuzen onder leiding van Diederik Sonoy. Hierbij ging een groot deel van de kerk, waaronder de toren, verloren. In de periode tot 1597 werd het koor van de geruïneerde kerk herbouwd. In 1594 kwam een deel klaar; dit jaartal werd aangebracht op een balk boven de preekstoel. Na de reformatie werd de Ruïnekerk in gebruik genomen als protestantse kerk.

Tijdens de Slag bij Bergen in 1799 werd er zwaar gevochten rond de kerk. De vele kogelgaten en -inslagen in de kerk herinneren hier nog aan.

Restauratie door Royaards

In de periode 1955-1961 werd de kerk gerestaureerd onder leiding van architect Cornelis Willem Royaards, die onder meer een houten portaal in 18e-eeuwse Zaanse stijl aan het gebouw toevoegde. Dit houten portaal werd enkele meters verplaatst toen in 2003 de ingang werd verbreed. Op de kerkgevel prijkt het jaartal 1958 ter herinnering aan de restauratie.

Klokkenspel

In 1943, tijdens de Tweede Wereldoorlog, werd de uit 1888 daterende luidklok gegoten door de gebroeders Van Bergen uit Midwolda, door de Duitse bezetters gevorderd en keerde niet terug. In 1960 werd een antieke klok aangekocht die gegoten was in 1750 door Joris Dumery in Brugge en afkomstig uit het Belfort van het Belgische Aalst. Deze klok werd op zijn beurt – eind jaren zestig – weer verwijderd voor de installatie van het klokkenspel.

In 1970 werd een carillon in de dakruiter opgehangen, bestaande uit 26 speelklokken en een 27e klok die geen dienst doet maar de namen van de schenkers bewaart en gegevens over de bouw van het carillon. Het twee octaafs klokkenspel werd op 5 mei 1970 door de stadsbeiaardier van Alkmaar en Enkhuizen, Jenke Kaldenberg, in gebruik genomen. Op de grootste klok staat: ‘Ik luid voor hen die voor onze vrijheid vielen en in Bergen rusten 1940-1945.’ Op de volgende 24 klokken staan de namen van 266 gesneuvelden in de Tweede Wereldoorlog. Op de 26e klok staat de tekst: ‘34 gevallenen, allen bij God bekend’. De klokken werden gegoten door Petit & Fritsen uit Aarle-Rixtel. Pianist/componist Gerard Hengeveld componeerde speciaal voor dit carillon enkele werken.

Kerkorgel

Het kerkorgel uit 1886, gebouwd door Johan Frederik Kruse, is afkomstig uit de Hervormde Kerk van Koog aan de Zaan. Het werd in 1913 aangekocht door de Hervormde Gemeente van Bergen. In 1960 werd het gerestaureerd.

Grafkelder

Buiten de kerk (maar binnen de ruïnemuren) bevinden zich zo’n 25 grafzerken. In de kerk bevindt zich de Grafkelder van Nassau-Bergen, waar de rijksgraven van Nassau-Bergen werden bijgezet. Slechts het graf van Wigbold Adriaan van Nassau (1729-1797) is overgebleven.